Harran Harabeleri’nde Profesör. Dr. Harran Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü kazı grubu tarafından Mehmet Önal başkanlığında 2021 yılında yapılan arkeolojik kazılarda, Harran Ulu Camii’nin yaklaşık 50 metre kuzeyinde bir medrese bulundu. Günümüzde kısmen açığa çıkarılan medresenin, açık avlulu ve iki katlı medreseler grubuna girdiği görülmüştür.
Çalışmalar sırasında medresenin anıtsal kapısı, koridoru ve sığ havuzlu kuyusu tamamen ortaya çıkarılmış, oldukça düzgün taş döşeli avlusu, avlu ortasındaki platform, avlu etrafındaki revak, avluya açılan tonozlu dikdörtgen odalar ortaya çıkarılmıştır. revak, eyvan, mescit ve öğrenci odaları kısmen ortaya çıkarılmıştır. Ortaya çıkarılan eser, avlusunda bir platforma sahip olması nedeniyle özgün olan medrese planını göstermektedir. Bu yıl medresenin tamamının gün yüzüne çıkarılması planlanıyor.
Harran Ulu Camii hariminde 2019 yılında onarım amaçlı yapılan kazı çalışmasında, doğu duvarına bitişik, 3. ve 4. nef seviyesinde, yerden yaklaşık 0.80 mt yükseklikte, dikdörtgen planlı iki mekan ortaya çıkarılmıştır. harim. Bu yerlerin simetrisine kutsal alanın batısında da rastlanmıştır. Kutsal alanın iki yanında yer alan bu odalar öğrencilerin eğitimleri için kullanılmış olmalıdır.
İbn Şeddat ve diğer kaynaklardan Nureddin Mahmud, Harran’da Orta Çağ’da Hacı Naam Hanım , S Şemseddin S Akîr (Şükayr), S Emseddin Ebû Muhammed b. Selametü’l-Attâr ve Muhammed b. el-Hadir b. Muhammed el-Harrani medreselerinin olduğu bilinmektedir.
Araştırmacılar ise Battani, Sabit Bin Kurra, İbni Teymiyya, Yunus et-Tabîb al-Harrani gibi yüzlerce bilim adamının Harranlı olduğundan bahsetmektedir. Bazı araştırmacılar bu eğitimi Harran Okulu düzeyinde değerlendirmişler ve şöyle demişlerdir: Harran Mektebi, Harran’da yüzlerce bilim adamının yetiştiği tüm tıp, astronomi ve felsefe okullarını, mabetleri, özel mekanları ve medreseleri kapsamaktadır. ” diyor.
Yıldız gezegen kültündeki astronomi ve matematik bilgisinin Harran’daki Ay Lordu Sin Tapınağı rahipleri tarafından korunup geliştirildiği, bu bilginin Hellenistik dönemde Büyük İskender/Yunan Kitapları ve Hermetik Niyet ile kaynaştırıldığı ve Harran, MS 6. yüzyılda Simplicius/Neo-Platonizm ideolojisiyle tanıştı. Edessa-Rhasenna-Rakka-İskenderiye-Antakya-Cundishapur-Bağdat okulları ile Orta Çağ İslami döneminde Harranilerin/Sabilerin büyük katkılarıyla Yunancadan Süryanice ve Arapçaya tercüme faaliyetleri Harran’ın; Platon, Aristoteles, Hipokrat vb. bilim adamlarının eserlerinin tercümesi, yıldızların ve gezegenlerin incelenmesi, simyanın yayılması, tercümanların, astronomların, astronomların, matematikçilerin, doktorların, edebiyatçıların, filozofların, hukukçuların eğitimi , Sufiler, Harranlı bilim adamları.
Harran medreseleri, özellikle MS 8. ve 9. yüzyıllarda antik dünyanın felsefi mirasını İslam dünyasına aktarmıştır. Harran medreselerinde öğrenim görmek için başka şehirlerden hoca ve talebeler geldi. Endülüs’e Harran’dan ulaşan bilim adamları (Yunus et-Tabîb al-Harrani (ö. 268/881), Ahmed b. Vasîf (ö.365/975, göz doktoru) ve kitapları Endülüs biliminin aydınlanmasına katkıda bulunmuştur.
Harran’da tıp fakültesi kurulmuş, hastaneler yapılmıştır. Çarşılarda ilaçlar yapılıp satışa sunuldu. İcat edilen küresel usturlaplar ve hassas teraziler de diğer şehirlere ihraç edildi. Damıtmanın kullanılması ile esansiyel sıvılar ve yağlar elde edilmiş ve çarşıların misk dükkânlarında yerini almıştır. Harran âlimlerinin görüşleri, çeşitli İslam âlimlerini ve akımlarını etkilemiştir. Harran’daki hermetik niyet dönemin düşünürlerini de etkilemiştir. Harranlı ilim adamları Harran, Rakka, Bağdat (Beytü’l Hikme), Şam, Halep ve Endülüs medreselerinde ders verdiler. Söz konusu medreselerde Harranlı bilim adamlarının tercümeleri ve yazdıkları kitaplar ders kitabı olarak okutulmaktaydı.
Dünyanın en eski üniversitelerinden biri olduğu söylenen Karaviyyin Üniversitesi (Fas 859), Karaviyyin Camii çevresinde kurulmuş medreseler ve kütüphanelerden oluşuyor. bu okulda İslami ilimlerin yanı sıra tıp, astronomi, mantık, ideoloji, matematik gibi ilimler de okutulmuştur. Harran Ulu Camii, çevresindeki medreselerle Karaviyyin Camii’ne benzemektedir.
Harran’da yapılan çalışmalar değerlendirildiğinde Harran Ulu Camii ve çevresindeki eğitim kurumlarının ağırlaştığı anlaşılmaktadır. B İlim adamlarının hem yazma eserleri hem de bilimsel kitaplarıyla Endülüs’e kadar derin izler bırakan Harran’da MS 717-1272’nin ortalarında oluşan kurumsal eğitim yapısı MS 9.-10. yüzyıllarda zirveye ulaştı. Bugün Harran’daki bu kurumsal yapılardan biri olan medrese, eyvanları, talebe odaları, avlusu ve camisiyle gün yüzüne çıkmış ve Harran’da Dünyanın İlk Üniversitesi olarak da anılan eğitim yapısı tescillenmiştir.
Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı
